Materi Deskripsi Omah Adat

Deskripsi yaiku sawijining wujud tulisan kang ana sesambungane karo pambudi dayane penulis kanggo menehi pepincren-peprincen saka sawijining objek (panggonan, manungsa, barang, lan sapanunggalane). Sajrone deskripsi penulis mindhahake kesan-kesane, mindhahake asile pengamatan lan rasa pangrasane marang pamaca. Wacana iki njlentrehake sipat lan sakabehe peprincen wujud kang bisa ditemokake saka objek kasebut. Ancas kang pingin diwujudi dening panulis deskripsi yaiku ngripta daya khayal pamaca, kaya-kaya pamaca bisa nyawang objek kuwi mau kanthi wutuh lan cetha. Cethane wacana deskripsi iku wacana kang nggambarake utawa njlentrehake kanthi cetha salah sawijining kahanan utawa obyek, lan kaya-kaya kang padha maca isa ngrasakake utawa ngreti kaya kang dicritakake.

            Saliyane kuwi, karangan deskripsi yaiku sawijining karangan kang tujuwane kanggo nggambarake objek kang sanyatane. Wacana deskripsi ana kang diarani wacana deskripsi objektif yaiku salah sawijine jenis karangan deskripsi kang anggone nggambarake objek mau ora dikantheni karo opini saka penulis. Saliyane iku uga ana wacana deskripsi kang diarani wacana deskripsi subjektif yaiku kosok baline saka deskripsi objektif, yaiku anggone nggambarake objek iku dikantheni karo opini saka penulis. Becik lan orane wacana deskripsi iku gumantung saka panulise, amarga saya pinter lan cetha anggone nggambarake kahanan bakal saya cetha para pamaca anggone ngreteni.

Topik-topik kang bisa dikembangake dadi tulisan deskripsi yaiku :

a.       kahanan ruang, umpamane ruang sinauku, gerbong sepur kelas ekonomi, lan pos rondha ing desaku;

b.      kahanan barang, umpamane maneka warna kembang ing Taman Bunga Nusantara, wong-wong suku Dayak, lan bis kuning UI;

c.       proses, umpamane proses nggawe klambi kebaya lan budhal menyang sekolah.

Wujud omah tradhisional Jawa iku awujud joglo. Sanajan awujud joglo, nyatane ana maneka warna jinise, tuladhane: joglo Limasan Lawakan, joglo Sinom, joglo Jompongan, joglo Pangrawit, joglo Mangkurat, joglo Hageng, lan joglo Semar Tinandhu. Wewangunan omah joglo iku ana perangan-perangan kang wis gumathok, ing antarane yaiku:

1.       Teras utawa Pendhapa

Dumunung ing ngarep dhewe, fungsi utamane kanggo nampa tamu. Perangan iki tansah dibukak tanpa ana wates ruwangan. Wujud kang tinarbuka iki ora tanpa ngemu teges. Iki aweh pralambang luruhe pribadi Jawa kang tansah tinarbuka lan mentingake karukunan lan kekadangan. Uga nglambangake sipat rinaket ing antarane kang duwe omah karo tamu kang rawuh, luwih-luwih kudu bisa ngurmati. Ruwangan iki uga digunaake kanggo ngrembug sawenehe perkara kang asipat kadonyan. Umpamane ngrembug babagan pagaweyan, bisnis, dagang, lan sapiturute. Wujud ruwangan kang tinarbuka iku uga minangka sawijining karep njumbuhake karo iklim lingkungan kang tropis, mula ruwangane digawe teras kang jembar ing sisih ngarepe, ora kena soroting srengenge amarga kanthi payon gantung kang amba, menthang nganti tekan pojok-pojok payon joglo.

2.       Pringgitan

Jan-jane ruwangan iki isih kalebu papan umum/publik. Ing jaman biyen ruwangan iki kerep digunakake kanggo nggelar wayang kulit utawa upacara tradhisional liyane. Amarga kerep digunakake kanggo nggelar wayang kulit, mula dijenengke pringgitan saka tembung ringgit kang ateges wayang. Wewangunan iki uga ora tanpa teges. Ruwangan iki dibangun kanthi ancas nuduhake yen manungsa iku duwe kuwajiban nguri-uri lan ngrembakake seni lan budaya. Mula ing jamane seni lan budaya tradhisional isih kuncara anjayeng bawana (kondang), amarga ing saben omah joglo diwenehi ruwangan pringgitan.

3.       Dalem Agung

Wujude persegi lan tinutup dening tembok ing patang sisine. Perangan iki minangka perangan kang paling penting lan baku ing wewangunan omah tradhisional Jawa. Perangan ndalem iku perangan kang digunakake kanggo kluwarga, mula asipat luwih tinutup (privasi). Ini nuduhake lamun urusan kluwarga iku dirembug kanthi bebarengan, lan wong liya ora kudu ngerti urusan pribadine kluwarga. Mula pribadine manungsa iku sejatine kudu bisa njaga kawibawane kluwarga, ora kena martakake kahanan kang ana ing sajroning kluwarga. Umpama ana perkara kang kudu dirembug, kudu dirembug kanthi musyawarah kluwarga. Kanthi cara musyawarah bisa ngudhari perkara kang lagi disandhang.   

4.       Krobongan/senthong

Ruwangan iki minangka ruwangan kang istimewa. Ing wiwitane fungsi utama ruwangan iki saliyane kanggo ngaso utawa turu kang duwe omah, yaiku kanggo nyimpen maneka wujud pusaka lan piranti aji liyane. Kang duwe omah nalika nindakake ngibadah uga katindakake ing ruwangan iki. Mula ing ruwangan iki dikantheni kasur, dhipan, bantal lan guling. Ruwangan iki ateges nuduhake yen manungsa iku tansah eling marang Gusti kang paring kanugrahan.

5.       Gandhok atau Pawon/pekiwan

Papane ana ing mburi dhewe. Fungsine kanggo masak lan kamar mandi. Sanajan katon prasaja, nanging perangan iki uga minangka perangan kang asipat pribadi lan duwe nilai luhur. Gandhok utawa pawon digunakake kanggo masak masak, dhahar, lan adus. Nulad saka guna panganggone, mula dipapanake ana ing mburi, supaya wong liya ora ngerti nalika sing duwe omah reresik dhiri, lan dhahar. Bab iki nuduhake yen manungsa iku duwe sipat gemi, setiti lan ngati-ati, tegese ora boros lan tansah njaga kapribadene kang siningit (tersembunyi).

·         Tuladha wacana deskripsi !

Ing arsitektur wewangunan omah joglo, seni arsitektur ora mung babagan seni konstruksi omah, nanging uga minangka wujud nilai lan norma masarakat pendukunge. Katresnane manungsa ing cita rasa kaendahan, semono uga sikep religius kawujud ing arsitektur omah joglo.

Istilah joglo iku dumadi saka cengkorongan bangunan utama yaiku saka guru awujud patang cagak utama kanthi pengeret tumpang sanga utawa tumpang telu ing dhuwure. Struktur kang kaya mangkene iki saliyane kanggo sangga struktur utama omah, uga minangka sanggan payon omah supaya bisa awujud pencu (piramid). 

Bab iki nglambangake dene manungsa iku makhluk sosial kang ora bisa nglakoni urip kanthi dhewekan, nanging kudu tansah tulung-tinulung lan sesambungan karo wong liya. Kanthi saka guru kang kuwat minangka pondhasine omah iku negesake lamun karukunan lan mad sinamadan ing bebrayan iku uga kuwat lan masarakate uga kuwat. Yen wis kuwat sakabehe bisa ndadekake negarane uga kuwat. 

Ing perangan lawang duwe telung lawang, yaiku lawang utama ing tengah lan rong lawang kang ana ing sisih ngiringan kiwa lan tengene lawang utama. Katelu perangan lawang iku nglambangake kang nedheng ngembang lan ngupadi ing sajroning kluwarga. Teges liyane yaiku nulad saka lelakone kewan kupu wiwit saka uler nganti tekan dadi kupu. Dene sadurunge dadi kupu, uler iku nglakoni dadi enthung kang kabuntel ora isa apa-apa anane mung semedi. Nanging bareng wis lulus anggone tapa lan prihatin owah saka kewan kang nggilani lan ngateli dadi kewan kang nyenengake yaiku kupu. Iki nglambangake manungsa iku kudu duwe sipat prihatin lan ngendhaleni hawa nepsu yen kepingin kepenak ing tembe mburine.

Ing perangan njero ana kang diarani gedhongan kang diembake kaya dene mihrab, papan panggonan imam kang mimpin shalat. Bab iki nglambangake yen omah iku saliyane dadi papan panggonan ngeyup, bisa uga kanggo papan ngabekti marang Gusti kang dipercaya. Mula saka iku ing ngendi papan manungsa iku kudu tansah eling marang Gusti kang nitahake.

Ruwang ngarep ana kang sinebut jaga satru. Ruwang iki ing sangarepe lawang ana sawijining cagak mung siji kang sinebut saka geder utawa cagak keseimbangan. Cagak iki nuduhake sapa pawongan kang duwe omah. Saliyane iku minangka pratandha minangka cagak kang tansah ngelingake marang Gusti kang maha kawasa.

Pamilihe kayu kanggu tembok utawa gebyok lan gendheng lempung amarga material iki entheng, mula ora ngebot-eboti yen dipasang ing papan dhuwur. Sirkulasi udara ing omah joglo iku becik banget amarga dirancang tinarbuka lan ing payone digawe ana trap-trapane. Ing omah joglo payon digawe wujud trap-trapan lan undha usuk mendhuwur. Bab iki nglambangake ana sesambungan ing antarane manungsa lan manungsa, uga manungsa karo Gustine. Mula ing papan iki kerep banget digunakake kanggo nglumpuk ing antarane kluwarga, tundhone bisa gawe rumakete ing sakabehe. 

Payon omah joglo iku rinakit saka payon lambang sari lan lambang gantung. Dene kalorone ngapit payon kang dumunung ing tengahe. Bab iki nglambangake lamun manungsa urip iku yen saya dhuwur darjate bakal luwih gedhe pacobane. Nanging kanthi rinakit lan tansah sesambungan bakal nguwatake anggone nglakoni pacoban kasebut.

Saka andharan kasebut bisa dijupuk dudutan saka wewangunan omah joglo yaiku nenuntun manungsa supaya urip sesambungan karo wong liya (sosial) lan tulung-tinulung iku ndadekake manungsa ora ongas lan ngurmati siji lan sijine, lan uga ora bakal lali marang Gusti kang nitahake. Wewangunan fisik minangka sawijining tandha undhak-undhakane panguripane manungsa kang ngemot nilai intrinsik kearifan lokal. Sawijining kearifan lokal bisa ditemokake ing omah adat tradhisi. Omah adat minangka sawijining wujud nyata kabudayan kang bisa disawang kanthi kasat mata.