MATERI CERKAK
A. Pangerten
Cerkak
Cerita
cekak (cerkak) yaiku sawijining karangan kang nyeritakake bab-bab kang ana
gegayutane karo lelakone manungso. Crita ing cerkak dumadi andhedhasar saka
urutan sawijining kedadean utawa prastawa. Prastawa ing cerkak dilakoni dening
paraga, lan paraga kasebut nglakoni rerangkening konflik saengga kedadean,
paraga, lan konflik iku kalebu unsur pokok jroning cerkak.
Cerkak
kang becik yaiku ceriyane urut lan prasaja, nyeritakake sawijining paraga saka
pitepangan nganti pungkasaning crita kanthi kang gampang dimangerteni.
Crita cekak (cerkak) nduweni ciri-ciri kaya ing ngisor
iki.
1. Critane
ringkes.
2. Ana
gegayutane karo lelakone manungsa.
3. Alur
crita dumadi saka wiwitan, dredah (bertengkar; berkelahi; berselisih), lan
ngrampungake perkara.
4. Cacahe
tembung kurang saka sewu tembung.
B. Unsur
Intrinsik Cerkak
Cerkak
nduweni unsur sing mbangun crita saka njero crito kasebut. Unsur kasebu diarani
unsur intrinsik. Unsur intrinsik kaya ta tema, latar, punjering crita/sudut
pandang, alur/plot, penokohan, lan konflik.
1. Tema
Tema
yaiku pokok jroning crita utawa masalah sing utama kang dadi
lelandhesan/undhering crita.
2. Setting/Latar
Setting ngemot
wektu, papan/panggonan, lan swasana jroning crita.
3. Punjering
Crita (Sudut Pandang)
Sudut
pandang utawa punjering crita yaiku penulis anggone ngetrapake awake naliko
nyeritakake.
Punjering
crita kaperang dadi telu yaiku:
a.
Panganggit nggunakake sudut pandang paraga utama lan tembung sesulih wong
kapisan, nyritakake apa kang dilakoni penulise.
b.
Panganggite nggunakake sudut pandang liyane, dheweke luwih akeh ngamati saka
njabaning crita tinimbang sajroning crita. Panganggite biyasane nggunakake
tembung sesulih wong katelu.
c. Panganggite
nggunakake sudut pandang impersonal, dheweke sanyatane dumunung ing sanjabane
crita, mung sarwa nyawang, ngrungokake, lan ngreti. Pangangite nyawang paraga
nganti sajroning pikiran lan atine. Mula panganggit ing kene bisa nyritakake
rahasia batine paraga.
4. Alur/Plot
Alur utawa plot yaiku lelakone para paraga
wiwit lekas nganti pungkasan. Alur kadhapuk kanthi urutan kedadean. Alur
kaperang dadi loro yaiku:
1) Alur
Maju (Progresif) yaiku prastawa iku lumaku kanthi trap-trapan
adhedhasar kronologi tumuju ing alur crita.
2)
Alur Mundur (Flashback progresif) yaiku kang gegayutan karo prastawa
kang lagi dumadi.
Ana sajroning alur kuwi mau ana limang jinis kang nyusun alur
wacan, yaiku:
a. Exposition,
yaiku nepungake kahanan, paraga, uga gegayutan antarane paraga siji lan sijine
kang diceritakake.
b. Complication,
yaiku njlentrehake kedadean kang ndekekake sumbering perkara.
c. Rising
Action, yaiku wimbuhing perkara kang dialami dening paragane.
d. Turning
Point, yaiku mentokake paraga bisa ngrampungi perkoro apa orane. Paraga
iku uga disebut klimak.
e. Ending,
yaiku kabeh perkara kang diadhepi dening para paragane wis bisa dirampungake.
5. Penokohan
Penokohan iku nggambarake karakter kanggo paraga.
Paraga bisa dimangerteni karakter saka tumindake, ciri fisike, lingkungane, lan
sapiturute.
6. Konflik
Konflik yaiku perkara kang dadi punjere crita. Ing
perangan iki pancen diketokake perkara kang ndadekake crita iki dadi narik
kawigaten.
C. Unsur
Ekstrisik
1. Nilai-nilai
ing cerita (agama, budaya, politik, sosial, lan ekonomi).
2. Asal-muasalipun
penulis utawi biografinipun penulis.
3. Kondisi
sosial pas cerkak kasebut dipuntulis.
D.
Nemtokake Nilai Luhur Ing Jroning Cerkak
Saliyane unsur intrinsik, cerkak ugo nduweni saperangan
babagan kang diarani ‘nilai’ ing njerone nilai kasebut kaperang dadi sanga,
yaiku.
1.
Nilai budaya, nilai iki ana gegayutane karo pemikir, pakulinan, lan asil karya
cipta.
2.
Nilai sosial, nilai iki ana gegayutane karo tindak-tanduk ing pasrawungan
antarane wong siji lan sijine.
3.
Nilai moral, nilai iki ana gegayutane karo tumindak becik lan ala minangka
dhasar panguripan manungsa lan masyarakat.
4.
Nilai religius, nilai iki ana gegayutane karo tuntunan agama lan kapitayan.
5. Nilai
pendhidhikan, nilai iki ana gegayutane karo owah-owahan tindak-tanduk ala dadi
becik.
6.
Nilai estetis/kaendahan, nilai iki ana gegayutane karo bab-bab kang narik
kawigaten kaendahan seni utawa nyenengake.
7.
Nilai etika, nilai iki ana gegayutane karo subasita ing bebrayan.
8.
Nilai politis, nilai iki ana gegayutane karo pamerentah.
9.
Nilai kemanusiaan, nilai iki ana gegayutane karo sipat-sipat manungsa.
E.
Gawe Sinopsis Cerka
Sinopsis cerkak yaiku ringkesane crita saka cerkak.
Sinopsis nduweni ciri-ciri kaya ing ngisor iki.
1. Alur
ing sinopsis kudu jumbuh karo crita asline.
2. Basa
kang digunakke jinis persuasif saengga pamaca manut karo kekarepane penulis
crita.
3. Narik
kawigaten pamaca.
4. Anane
dredah lan masalah kanthi ringkes.
5. Gawe
gorehe ati pamaca.
Tata
cara nulis sinopsis yaiku:
1. Menehi
gegambaran ringkes ngenani urut-urutane lan isine crita.
2. Nyathet
gagasan pokok utawa gagasan kang dianggep wigati.
3. Nulis
ringkesan saka gagasan kang dianggep wigati.
4. Migunakake
ukara kang cetha, gampang dimangerteni, efektif, lan narik kawigaten nalika
nulis ringkesan crita.
5. Kanggo
nulis dialog utawa monolog paraga sacukupe wae.
6. Sinopsik
ora entuk nyimpang saka crita asline.
Komentar
Posting Komentar